Адыгэхэр зэрыса я Хэкужьым ноби узыщрихьэлIэ щIыпIэцIэхэм куэду яхэтщ зыгъэпсэхуакIуэхэм нэхъыбэрэ зи гугъу ящIхэр. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, хы ФIыцIэ Iуфэм Iус Джубгэ (Жьыубгъу) къуажэ цIыкIум зэреджэри. ФIэщыгъэм и къежьэкIэ хъуам ехьэлIауэ щыIэ Iуэху еплъыкIэхэм ящыщ зыбжанэм я гугъу тщIынщ.
Абыхэм къахэщу япэ дыдэу уи акъыл нэхъ зыхуэкIуэр Адыгэ Республикэм щыпсэуа бзэщIэныгъэлI цIэрыIуэ Мерэтыкъуэ Къасым «Адыгейский топонимический словарь» зыфIища и тхылъ гъэщIэгъуэным къыщигъэлъэгъуарщ. Лъахэхутэм абы зэрыщыжиIэмкIэ, «жьыубгъу» псалъэм къикIыр езым егъэнэрылъагъуж, «жьым зыщиубгъу щIыпIэ» жыхуиIэу.
ДеIэбэкIынщи, Бжьэдыгъу къалэ (Краснодар) дэс лъахэдж гъуэзэджэ Ковешников Владимир «Очерки по топонимике Кубани» и тхылъ купщIафIэм зэритымкIэ, щIыпIэцIэр къытехъукIагъэнущ «губгъу» - «губгъуэ» псалъэми. Сыту жытIэмэ, Джубгэ псы цIыкIур тенджызым щыхэхуэжым деж къыщыунэху ныджэр, губгъуафэ етплъыну, щыбгъуфIэщ, абы къыхэкIыуи, хым къыхиху жьым хуиту зыщыщиубгъущ. Аращи, «жьы-губгъу» («жьы губгъуэ» - къэбэрдей жыIэкIэ)…
Мыдрейуэ къыхэдгъэщынщи, щыIэщ фIэщыгъэр «пшагъуэм зыщригуашэ» егупсысыкIэм хуэзышэхэри.
Iэхэлъахэм пэмыжыжьэу щыс шапсыгъ къуажэхэм дэс нэхъыжьыфIхэм къызэраIуэтэжам тетщIыхьмэ, щIыпIэцIэм и лъабжьэр хуэдгъэкIуэфынущ «жьэгъуп» - «жьэгъум и пэ» псалъэ зэхэтми.
Къыхэгъэщыпхъэщ, урыс бзэщIэныгъэлI, профессор Лопатинский Лев лIэщIыгъуэ блэкIам икухэм мы щIыпIэцIэм и гугъу щищIым, «жьэгъуп» - «жегуп» псалъэхэр къигъэсэбэпу зэрыщытари. Едвгъэгъапщэт Къэрэшей-Шэрджэсым узыщрихьэлIэ пэнтIыкъ щIыпIэу «Усть Жэгуэтэ» зыфIащам.
КъинэмыщIауи дымыгъэщIэгъуэн тлъэкIыркъым фIэщыгъэр урысыбзэм хуэзышэну хущIэкъухэри зэрыщыIэр, къикIыр «жэщ тхьэIухуд» е «дахагъэм и тIуащIэ» мыхьэнэхэм хуагъакIуэу. Апхуэдэ бгъэдыхьэкIэр къызыхахари нобэрей гъащIэрщ: жэщым кхъуафэкIэ хым утесу, зи гугъу тщIы ныджэм укъыщыхуэплъэкIэ, нэм къыIуидзэ теплъэр хуабжьу удэзыхьэхщ, узыIэпызышэщ. АрщхьэкIэ, ди гуапэ зэрыхъунщи, лъахэхутэхэм я нэхъыбэм апхуэдэ Iуэху еплъыкIэм лъабжьэ гуэри имыIэу къалъытащ. АтIэми ар гурыIуэгъуэщ адыгэхэм ди псэукIэу щытамрэ ди бзэрэ, зы мащIэ нэхъ мыхъуми, зыгуэр хэзыщIыкIхэм я дежкIи.
ЗыплъыхьакIуэ-зыгъэпсэхуакIуэхэм куэд щIауэ къагъэунэхуа Джубгэ къуажэ цIыкIур а цIэ дыдэр зезыхьэ псыр хы ФIыцIэм щыхэхуэжым деж Iусщ, ТIуапсы къалэм и ищхъэрэ-къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ километр 52-кIэ пыIухауэ.
Тхыдэ мыжыжьэм къызэрыхэщыжымкIэ, XIX лIэщIыгъуэм и кIыхьагъкIэ мы щIыгур щытащ «Шапсыгъ ЦIыкIу» жыхуаIэ хэгъэгум и курых щIыпIэу. Урыс-Кавказ зауэр щекIуэкIа иужьрей илъэсхэм (1861 - 1864 гъэхэм) адыгэхэм я Хэкужьыр ябгынэн хуей щыхъум, абыхэм япэкIэ къэIэпхъуахэм мыбдежым щаухуащ «Шапсыгъ хы Iуфэ батальон» зыфIащауэ щыта дзэ пакIэм и хэщIапIэщIэ. Ар япэщIыкIэ здэщыIар иджырей Джубгэ къуажэм «Станичка» жыхуиIэ и хьэблэм дежщ (псыр хым щыхэхуэжым километри 2-кIэ пыIухауэ).
Джубгэ псым километр 27-рэ и кIыхьагъщ, и Iуфэхэм мывэ джей абрагъуэхэмкIэ щызэтрагъэувауэ щыта испы унэжьхэр щыкуэдщ. Абыхэм ящыщ зыр Кавказым щынэхъ ин дыдэхэм халъытэ.
Къумахуэ Аслъэн
АП
Comments
Post a Comment