ЗэдэгущыIэгъу - Адыгэ Республикэм иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан

 

Адыгэ Республикэм иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан непэ къызыхъугъэ маф - 07.11.1939. 

Ыныбжь илъэс 85-рэ хъугъэ. ИгъашIэ Адыгеим, Адыгэ автоном хэкоу зыщытыгъэм щегъэжьагъэу ­республикэр загъэпсыгъэм нэсыжьэу, фигъэ­шъошагъ. 

Апшъэрэ партийнэ ыкIи къэралыгъо IэнатIэмэ аIутыгъ. Советскэ къэралыгъо гъэпсыкIэм ыкIи демократическэ Урысыем ­ялъэхъэнэ зэблэкIыгъо ар къыхиубытагъ. 

КПСС-м и Адыгэ хэку Комитет иапэрэ секретарыгъ, Адыгэ автоном хэкум инароднэ депутатхэм я Совет итхьамэтагъ. 

1992-рэ илъэсым къы­щыублагъэу 2002-рэ илъэсым нэс Адыгэ Рес­публикэм и Президентыгъ. 

Республикэм икъэралыгъо гъэпсын итарихъ зыцIэ пытэу хэуцогъэ политик иныр непэ зэгупшысэрэр, рес­публикэм инепэ, инеущ зэрилъэгъурэр, къыго­тыгъэхэр иIэпыIэгъоу зыфэбэнагъэхэмрэ къадэ­хъугъэмрэ зыщызэфихьысыжьыгъэ зэдэгущыIэгъу зэIухыгъэ «Адыгэ макъэм» ащ дишIыгъ.

АМ: Аслъан Алый ыкъор, Адыгеим иапэрэ Президентыр оры. Республикэ тиIэ хъуным пае Адыгеим гъогу псынкIэп къыкIугъэр. Сыд анахь шъхьэIагъэр пэублэм ыкIи уауж къикIы­гъэхэм ар илъэс 33-м къыкIоцI къаухъумэшъугъа?

Джарымэ Аслъан:

— АР-м икъэралыгъо гъэпсын зыщыкIогъэ уахътэр къиныгъэ. Къэралыгъом иэкономическэ ыкIи иполитическэ зытет зызэблахъущтыгъ. Хъызмэт зэпхыныгъэ­хэр укъощтыгъэх, заводхэр, предприятиехэр зэфашIыжьыщтыгъэх, цIыфхэм IофшIэн ямыIэжьэу къанэщтыгъэх. Ащ дакIоу демократием зыкъыIэтыщтыгъ, цIыфхэм ягражданскэ, лъэпкъхэм яшIэжь зэхашIэ ащ къыгъэущыщтыгъ. Адыгеир ыбгъукIэ щытэу къэнэн ылъэкIыщтыгъэп, а хъурэ-шIэхэрэм ахэщагъэ хъугъэ.

Перестройкэм къыздихьыщт къиныгъо­хэр къызгурыIозэ партием икрайком ипленум Краснодар краим тызэрэхэ­кIыжьын фаем апэрэу игугъу къыщысшIыгъагъ. Ащ лъэшэу къыгъэбырсырыгъэх. Обществэм щыхъурэр бэмэ къагурыIощтыгъэп. Бэ къытпэуцущтыгъэр. Тинасыпти, краим ипащэхэми ащ щы­псэухэрэми уахътэм къыздихьыгъэ зэхъокIыныгъэхэм ялъытыгъэу хэкур шъхьафитэу псэун зэрэфаер агурыдгъэ­Iошъугъ. Краим шъабэу, рэхьатэу тыкъы­хэкIышъугъ.

Тэр-тэрэуи унашъохэр зыфэтшIыжьын фэягъэ. Тэри къиныгъохэр къытшъхьарытыгъэх, къытпэуцухэрэм унэшъуакIэу тшIыхэрэм къадырагъаштэщтыгъэп. Сыд тикъинми, республикэр дгъэпсыгъэ, хэбзэгъэуцугъэхэр фэтшIыгъэх, Конс­титуциер тштагъэ, къэралыгъо гъэпсыкIэм ылъапсэ джащ фэдэу едгъэдзыгъ.

А зэпстэур къиныгъомэ тапхырыкIызэ зэдгъэфагъ, лъэпкъ зэшIуныгъэмрэ мамырныгъэмрэ республикэм щытыухъу­мэшъугъ.

А пшъэрылъищыр — краим тыкъы­хэкIыжьыныр, республикэ дгъэпсыныр ыкIи мамырныгъэр, зыпкъитыныгъэр тыухъумэшъунхэр псынкIагъэп. Ау ахэр къыддэхъугъэх ыкIи ахэм такIэгушIужьы. IофшIэныр лъыкIотагъэ зэрэхъугъэр нэрылъэгъу.

Республикэр зэрэпсэурэм, хэхъоныгъэхэр къызэрэдэхъухэрэм, еджапIэхэр, гъогухэр зэрашIыхэрэм, чъыгхатэхэр зэрагъэтIысхьэхэрэм, псэолъакIэхэр бэу зэрагъэпсыхэрэм, инвестициехэр рес­публикэм къызэрихьэхэрэм сагъэгушIо.

АМ: «ТыхэкIыжьзэ, ты­къыхэнэ!» — Адыгэ автоном хэкур Краснодар краим къы­хэ­кIыжьы зэхъум ары пIогъагъэр. Адыгеир Урысыем ишъолъыр шъхьафитэу хъун фэягъэ. ЛъэпкъымкIэ ащ мэхьанэшхо иIагъ. ИлъэсипшI пчъагъэу блэкIы­гъэхэм республикэм сыдэущтэу зихъожьыгъ? Хэхъоныгъэхэм сыд фэдэ зэфэхьысыжьа уагъэшIыхэрэр, сыд тапэкIэ Iоф зыдэшIэгъэн фаеу плъытэрэр?

Джарымэ Аслъан:

— «ТыхэкIыжьзэ, тыкъыхэнэ!» зыкIэс­Iуагъэм мэхьанэшхо иIагъ. Краснодар краим тыкъыхэкIыжьыгъагъ, ар гъунэгъу шъолъырэу хъугъэ. Краим нэбгырэ пчъа­гъэхэм янасып епхыгъ, тизэфыщытыкIэхэр сыдигъокIи дэгъугъэх, сыд фэдэрэ лъэныкъокIи ащ ренэу тыдэлажьэщтыгъ.

КъызэрэсIуагъэу, республикэм нахьы­шIум ылъэныкъокIэ хэхъоныгъэхэр ешIых. Ахэм сагъэгушхо. Тыздэлэжьэн фэе Iофхэр щыIэныгъэм къыгъэнэфэщтых. КъумпIыл Мурат япащэу тиIэшъхьэтетхэм джыри бэ къызэрадэхъущтым сицыхьэ телъ.

АМ: Уиунагъо, уишъхьэгъусэу Фатимэ Рэмэзан ыпхъур сыдигъокIи къыпкъотыгъэх. Уип­хъорэлъфхэр джы ины хъугъэх, сыд фэдэ гъогуа, сыд фэдэ сэнэхьатха щыIэныгъэм щыхахыгъэхэр?

Джарымэ Аслъан:

­­— Шъыпкъэ, унагъор, шъхьэгъусэр сыдигъокIи къыскъотыгъэх, пстэумкIи сиIэпыIэгъугъэх, къин къыздалъэгъоуи къыхэкIыгъ. Непэ сипхъорэлъфхэр ины хъугъэхэу сэнэхьат зэфэшъхьафхэм арэлажьэх. Пхъорэлъф нахьыжъэу Самир банкым Iоф щешIэ, анахьыкIэу Алан медицинэ факультетыр къыухыгъ, интернатурэр екIу. Пхъорэлъф анахь цIыкIоу Нафицэ апэрэ классым чIэзгъэ­хьагъ ыкIи лъэшэу ащ сыщэгушIукIы.

АМ: Адыгеим фэгъэхьыгъэ тхылъэу къыдэбгъэкIыгъэхэм тхылъеджэхэр ащыгъуазэх. Адыгеим имызакъоу, о къыорыкIуагъэхэм ащыщхэр ащ къащыптхыжьыгъ. Республикэм иапэрэ Президент изыгъэпсэфыгъо уахътэ сыда джы зыфигъэшъуашэрэр? Уичъыгхатэ сыд фэдэ чъыг лъэпкъыха щыбгъэтIысхьагъэхэр?

Джарымэ Аслъан:

— Синепэрэ мафэхэр ренэу къысфэныкъогъэ унагъом фэсэгъэшъуашэх. Си­пхъо­рэлъфхэм сигопэ дэдэу уахътэр адэсэгощы, бэрэ седжэ.

МыIэрысэ, къужъ, къыпцIэ чъыгхэр щагуми, дачэми ащызгъэтIысхьагъэх. Чъыгыжъхэр исэупкIыжьых, кIэхэр сэгъэтIысхьэх. Лъэсэу сызекIоныр сикIас, агъэкIэжьыгъэ зыгъэпсэфыпIэ чIыпIэу «Мэздахэм» сигуапэу къыщысэкIухьэ. Джыри псэолъэшI IофшIэнхэр ащ щэкIох, ау республикэм и ЛIышъхьэ ыкIи Мые­къопэ къэлэ Iэшъхьэтетхэм цIыфхэм апае ашIэрэм фэшI сызэрафэразэр къасIомэ сшIоигъу.

АМ: Анахь мэхьанэ зиIэу уищы­Iэныгъэ сыд хэтыр?

Джарымэ Аслъан:

— Анахь мэхьанэ зиIэу ыкIи анахь къи­нэу щытыгъэр рес­публикэм игъэпсын. А уахътэм къызготыгъэхэм, а гъогу мыпсынкIэр къыздэзыкIугъэхэм, сиегъэ­жьапIэхэр къызыгурыIуагъэхэм ыкIи къызыдезгъэштагъэхэм лъэшэу сафэраз.

АМ: Гъэзетым щылажьэхэрэм ацIэкIэ уимэфэкIкIэ тыпфэгушIо, бэгъашIэ ухъунэу, псауныгъэ уиIэу уиунагъо ышъхьагъ джыри бэрэ уитынэу тыпфэлъаIо.

Тэу Замир.

АМ